Văn Hóa

Các bạn học sinh của chế độ ta bây giờ có cái may mắn hơn hẳn chúng tôi hồi xưa là được học kĩ lưỡng về văn học Việt Nam. Trong chế độ cũ, văn học Việt Nam không được coi là môn chính, giờ giảng rất ít. Tuy nhiên, những giờ giảng ấy lại ghi vào kí ức tôi những ý nghĩa rất sâu đậm trong suốt cả đời tôi.

Đợi chúng tôi chép xong, thầy bắt đầu đọc và bình thơ, nói chuyện văn học và chúng tôi được thoải mái nêu ý kiến. Lớp học trong giờ của thầy bỗng trở thành một câu lạc bộ văn chương, anh nào lười hoặc không thích văn học thì làm việc khác, thầy sẵn sàng lờ đi. Riêng đối với tôi thì giờ dạy của thầy luôn là một trong những giờ hấp dẫn nhất. 

Tôi không thể không kể lại như một sự ghi ơn cả đời rằng, lòng yêu thơ, yêu văn học của tôi bắt nguồn từ sự yêu thơ, yêu văn của các thầy giáo của tôi. Sau này khi tôi trở thành nhà văn rồi thì các thầy giáo ấy vẫn cặm cụi dạy học ở cái cấp ấy, mà hình như, lương cũng không thêm được bao nhiêu. Họ lại trở thành bạn đọc của tôi và khi gặp lại các vị ấy tỏ thái độ tôn trọng tôi đến mức phải xe lòng. Chính các thầy giáo già của tôi đã quá khiêm tốn đến mức không đánh giá đúng công lao đã truyền luồng điện của tình yêu đến cho lớp người chúng tôi quan trọng đến như thế nào.

Cũng năm đó, ngẫu nhiên tôi vớ được cuốn truyện cho trẻ con là Dế mèn phiêu lưu kí. Tôi đọc một lèo hết truyện mà chẳng đọc đến tên tác giả. Có đọc cũng quên, chỉ nhớ chàng Dế Mèn thôi. Sau này tôi mới để ý trẻ con chỉ đọc truyện mà không đọc tên tác giả, còn người lớn, nhất là người lớn là nhà văn thì chỉ đọc tên tác giả mà không hay đọc truyện.

Con đường viết văn là con đường vạn dặm, đầy khó khăn. Nhưng nếu bước lên được một bước, dù chỉ là một bước, cũng đã thấy có thêm hoa thơm và quả ngọt. Và ở phía trước còn biết bao nhiêu hoa thơm và quả ngọc nữa. Chúng luôn luôn quyến rũ và vẫy gọi.

Hôm nay, một ông quan hưu ghé vào nhà tôi báo cho thầy tôi biết một cảnh triệt hạ tàn ác nào đó, đối với một vùng bất an nào đó, đưới sự điều khiển của Nguyễn Thân; mai, một ông quan hưu khác lại cho hay chuyện vụ Ngáo – tên đao phủ của triều đình – vừa chém đầu một vài người dư đảng Văn Thân ở của An Hòa gần kinh đô Huế, thầy tôi vốn là người hay nói đạo lí, thường hay giảng Khổng Mạnh, mở miệng ra là: “Đức Thánh ngài dạy rằng…” thế mà khi nghe những chuyện bất bình như thế, chỉ im lặng ngồi nghe, không cất nổi một lời phê phán.

Tôi đã mười lăm tuổi! Tôi sắp đến một bước quyết định cả đời: hoặc tốt nghiệp ra trường, hoặc thi vào trường thành chung. Hi vọng được học nữa và học cao này, quá là mờ mịt đối với tôi. Nhưng thôi, cứ biết tôi phải đỗ cuối khóa này. Nhất là phải học giỏi! Tuổi xanh ơi! Tôi đã mười lăm tuổi! Thời kì này, tôi cũng đọc các sách báo ta và hết sức say mê. Một số truyện ngắn của mấy nhà văn đang nổi tiếng, tôi coi cũng như những bài học. Tôi không những chỉ thuộc những đoạn hay, đoạn lạ, mà còn nghiền ngẫm rất kĩ, rất lâu những tình tiết và nghệ thuật để so sánh những nhà văn đó với nhau, so sánh truyện này với truyện khác, và đánh giá cả từng đoạn, từng câu, từng ý, từng cảnh trong truyện của họ.

Các dì hay hỏi tôi đã học được bao nhiêu chữ. Một mẹt nhé? Tôi vâng. Rồi tôi nhân dần mẹt chữ của tôi lên. Tôi khoe tôi đã học được ba mẹt, bốn mẹt. Bao giờ tôi học được đầy thúng chữ thì tôi thành thầy giáo Đức. Ngày nắng, cả nhà giục tôi đem chữ ra phơi kẻo chữ mốc. Tôi thích được nghe nói đùa như thế.