Nhà văn Nguyễn Khắc Trường: Văn chương càng lúc càng ốm yếu

Chân Dung Kẻ Sĩ: Tác giả của Mảnh đất lắm người nhiều ma - nhà văn Nguyễn Khắc Trường, "phải đưa được vào tác phẩm những sự thật, cho dù đớn đau, khắc khoải. Có như vậy, văn học mới hữu ích với cuộc sống."

Với vóc dáng cao lớn, vầng trán rộng, mắt sáng…, nhà văn Nguyễn Khắc Trường toát lên vẻ cường tráng cả thể lực lẫn trí tuệ. Tiếp xúc với ông, bất cứ ai cũng sẽ ấn tượng bởi giọng cười hào sảng, chất chứa sự ấm áp và độ lượng trong đó.

Nổi tiếng từ sách đến phim

Thành công rực rỡ với tiểu thuyết Mảnh đất lắm người nhiều ma, nhà văn Nguyễn Khắc Trường nhận Giải thưởng nhà nước về văn học và nghệ thuật năm 2000. Năm 2002, tiểu thuyết này của ông đã được đạo diễn Nguyễn Hữu Phần dựng thành phim truyền hình Đất và người, khắc họa trong mắt công chúng hình ảnh khắc nghiệt và dữ dội của cuộc sống đằng sau những lũy tre làng bình yên, làm xôn xao dư luận.

Bi kịch với tình yêu và tình người tiếp diễn từ đời nọ sang đời kia. Những hận thù không thể xóa bỏ, những mưu toan hiểm độc, thói xấu ghen ghét, đố kị, tị hiềm được chắt lọc, dồn đẩy như những con sóng trào dâng trong hành vi ứng xử cùng tình tiết câu chuyện xung quanh các nhân vật Trịnh Bá Hàm, Trịnh Bá Thủ, Vũ Đình Phúc…

Một nhân vật không phải nhân vật chính nhưng lại đặc biệt hấp dẫn là Quềnh - một người có trí óc khờ dại, thật thà, tốt bụng nhưng nghiện rượu. Quềnh được gán cho huyền thoại về ma nhập, ma trêu và mất trí vì ma. Quềnh chết vì vỡ dạ dày do làm việc quá sức sau khi được ăn no. Đám tang của Quềnh là một sự bi thương khi người em ruột là Quàng dù giàu có nhưng chỉ đem chiếc chiếu bó thi thể anh mình chôn vội vàng, sau đó phải moi lên chôn lại do kiện cáo…

Trong Đất và người của đạo diễn Nguyễn Hữu Phần, nhân vật Quềnh không chết sớm như trong truyện mà sống từ đầu tới cuối bộ phim . Đây là nhân vật mang đậm dấu ấn văn hóa làng xã, phản ánh thân phận đặc trưng của người dân hiền lành, tốt bụng, luôn chịu thiệt thòi. Quềnh do nghệ sĩ Hán Văn Tình thủ vai còn để lại dấu ấn sâu sắc trong mắt công chúng bởi chất hài hước, tiếu lâm đặc trưng của vùng đồng bằng Bắc Bộ.

Sự thật là quan trọng nhất 

Để lại dấu ấn sâu sắc với người đọc bởi những nhân vật và cuộc sống cùng số phận của họ trong tiểu thuyết Mảnh đất lắm người nhiều ma, nhà văn Nguyễn Khắc Trường luôn trăn trở, đi tìm và phản ánh những sự thật trong xã hội. Với ông, quan trọng nhất là phải đưa được vào tác phẩm những sự thật, cho dù đớn đau, khắc khoải. Có như vậy, văn học mới hữu ích với cuộc sống.

Nhà văn Nguyễn Khắc Trường cho biết: “Tôi luôn đi tìm vấn đề chứ không tìm mẫu nhân vật. Tôi hầu như không có một mẫu nhân vật nào trong thực tế. Khi đã tìm ra vấn đề rồi, tôi ném nhân vật vào bối cảnh ấy, bắt nó phải sáng tạo ra cuộc đời của nó. Chính vì nó sống thật nên lúc thế này, lúc thế khác. Khi mình muốn nó chết, nó lại sống hoặc định đặt ở tình huống này, nó lại dịch dời đi nơi khác...”.

Tại sao văn học Việt Nam không có tác phẩm nổi tiếng thế giới? Nhà văn Nguyễn Khắc Trường lý giải: “Đã viết thì phải đặt một vấn đề gì đó càng được xã hội quan tâm càng tốt. Song, văn học Việt thường đặt những vấn đề hời hợt, xa đời sống, tác giả thường không dám nói hết mình. Nhiều người không viết được hoặc không dám viết sự thật. Chính vì thế, họ bị trượt ra khỏi đời sống, không đi thẳng vào những vấn đề gay cấn của xã hội. Các lớp nhà văn đàn anh còn có nhiều thành tựu, chứ các lớp đàn em càng lúc càng kém hơn. Thế giới đã bỏ lối viết hậu hiện đại từ lâu nhưng lứa nhà văn trẻ của Việt Nam thì vẫn rất thích. Năm nào cũng có sách in theo phong cách này nhưng không thành công và người đọc cũng thờ ơ. Càng xa lạ với đời sống, văn chương càng trở nên èo uột, ốm yếu…”.

Không bao giờ “bẻ cong” ngòi bút

Nguyễn Khắc Trường nói ông tiếc là tuổi đã cao, sức khỏe bắt đầu yếu nên không còn điều kiện để đi và viết thêm về những vùng đất khác của quê hương. Khi viết Mảnh đất lắm người nhiều ma, ông phải đi và sống ở Thanh Hóa suốt thời gian dài để xâm nhập thực tế. Ví dụ, khi xảy ra chuyện thời sự ở Tiên Lãng (Hải Phòng) chẳng hạn, nếu còn trẻ khỏe, chắc chắn ông sẽ lao tới đó, không cần ai mời gọi. Tuy nhiên, ông cho biết mình vẫn có những truyện ngắn mới ấn tượng, có một tiểu thuyết đang hoàn thành mang tên Trang trại - vẫn là những trăn trở với đời sống nông thôn và những nông dân làm ăn lớn, phản ánh những gian khổ mới của nông dân, mang tính thời sự nóng hổi.

Quan điểm cầm bút của Nguyễn Khắc Trường là phải tôn trọng sự thật cho nên ông không bao giờ “bẻ cong” ngòi bút, vẫn với tinh thần của Mảnh đất lắm người nhiều ma. Suốt cuộc đời dài trải qua nhiều công việc và vị trí khác nhau, nhà văn của Mảnh đất lắm người nhiều ma không sợ những mối quan hệ chồng chéo, những rắc rối, phức tạp trong cuộc sống hay công việc của mình. Nguyễn Khắc Trường luôn chiêm nghiệm cuộc sống và khẳng định quan niệm của ông là phải luôn cháy hết mình với công việc, sống đơn giản và chân thành, tôn trọng sự thật, sẵn sàng từ bỏ cái không thực là của mình. 

Cha đẻ của Mảnh đất lắm người nhiều ma sinh năm 1946 tại Thái Nguyên. Thế nhưng, suốt cuộc đời sau này, ông lại gắn bó nhiều nhất với thủ đô Hà Nội. Năm 1965, Nguyễn Khắc Trường nhập ngũ. Sau khi rời quân ngũ và tốt nghiệp trường viết văn Nguyễn Du, ông chuyển về làm biên tập viên văn xuôi tại Tạp chí Văn nghệ Quân đội. Ông trở thành thành viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1982. Năm 1993, ông chuyển về công tác tại tổ văn xuôi của Báo Văn Nghệ. Năm 2003, khi đang là Phó Tổng Biên tập Báo Văn Nghệ, ông chuyển sang làm Phó Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà Xuất bản Hội Nhà văn, đến năm 2011 thì nghỉ hưu. Hiện ông là Chủ tịch Hội đồng Văn xuôi của Hội Nhà văn Việt Nam, sống tại Hà Nội.